понедельник, 15 декабря 2014 г.
воскресенье, 30 ноября 2014 г.
воскресенье, 9 ноября 2014 г.
понедельник, 27 октября 2014 г.
воскресенье, 12 октября 2014 г.
Şifahi xalq ədəbiyyatı
Dastanlar
Dastan Azərbaycan türklərinin bədii təfəkkürünün ən böyük və ən qədim nümunələrindən biridir. Dastan əslində ozan-aşıq yaradıcılığının məhsulu olub, türk xalqlarının epik düşüncəsinin təzahürüdür və aşıq yaradıcılığını şifahi xalq ədəbiyyatı ilə bağlayan əsas amildir. Dastanlarda epik təhkiyə ilə lirik təqdimat, nəsrlə nəzm vəhdət təşkil edir. Məhz buna görə də dastanı təkcə epik deyil, epik-lirik janr hesab edilir.
Ümumi mövzusuna görə dastanlar iki yerə bölünür:
1. Qəhrəmanlıq (alplıq) dastanları
Qəhrəmanlıq dastanlarında vətənin, xalqın azadlığı uğrunda mübarizə aparan qəhrəmanlardan bəhs olunur. “Kitabi Dədə Qorqud”, “Koroğlu”, “Qaçaq Nəbi”, “Qaçaq Kərəm”, “Səttarxan” və s. qəhrəmanlıq dastanlarıdır.
2. Məhəbbət dastanları
Məhəbbət dastanları qəhrəmanların məhəbbət macərası üzərində qurulur. “Əsli və Kərəm”, “Tahir və Zöhrə”, “Abbas və Gülgəz”, “Şah İsmayıl” və s. kimi dastanlar məhəbbət dastanlarımızın ən gözəl nümunələridir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bir tip dastanda digər tipin motivlərinə yer verilə bilər. Məsələn, “Şah İsmayıl” dastanı məhəbbət dastanı olsa da, burada kifayət qədər qəhrəmanlıq motivləri vardır. Və ya “Koroğlu” dastanında kifayət qədər məhəbbət motivləri müşahidə olunur.
Azərbaycan dastançılığında hər iki dastan tipi özünəməxsus kompozisiya əsasında qurulur. Belə ki, qəhrəmanlıq dastanlarından fərqli olaraq, məhəbbət dastanları, bir qayda olaraq, üç ustadnamə ilə başlayıb, duvaqqapma ilə bitir. Kədərli sonluqla bitən məhəbbət dastanının axırı duvaqqapma ilə deyil, cahannamə ilə bitir. Nağılların əvvəlində olduğu kimi, dastanların da əvvəlində qaravəllidən (pişrovdan) istifadə olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, bir tip dastanda digər tipin motivlərinə yer verilə bilər. Məsələn, “Şah İsmayıl” dastanı məhəbbət dastanı olsa da, burada kifayət qədər qəhrəmanlıq motivləri vardır. Və ya “Koroğlu” dastanında kifayət qədər məhəbbət motivləri müşahidə olunur.
Azərbaycan dastançılığında hər iki dastan tipi özünəməxsus kompozisiya əsasında qurulur. Belə ki, qəhrəmanlıq dastanlarından fərqli olaraq, məhəbbət dastanları, bir qayda olaraq, üç ustadnamə ilə başlayıb, duvaqqapma ilə bitir. Kədərli sonluqla bitən məhəbbət dastanının axırı duvaqqapma ilə deyil, cahannamə ilə bitir. Nağılların əvvəlində olduğu kimi, dastanların da əvvəlində qaravəllidən (pişrovdan) istifadə olunur.
Andlar
Andlar ağız ədəbiyyatının ən qədim janrlarından hesab olunur. Bu insanların müqəddəs hesab etdiyi varlıqlara inamı ilə əlaqədar olaraq yaranmışdır.
İnsan yerə, göyə, suya, oda, Günəşə, Aya müqəddəs varlıq kimi baxmağa başladığı zamandan ilk andlar da yaranmağa başlamışdır: “Gün haqqı”, “Torpaq haqqı”, “İşıq haqqı”, “Su haqqı” və s.
İnsanın təsəvvürünün hüdudları genişləndikcə valideynlər və əziz adamlarla bağlı andlar yaranmışdır: “Atamın canı üçün”, “And alsun anamın canına”, “Balamın canına and olsun” və s.
Dini təsəvvürlərin insanların şifahi yaradıcılığında hökmran mövqe tutması ilə əlaqədar andlar da yaranmışdır: “Allaha and olsun”, “Peyğəmbər haqqı”, “Əli yolu haqqı”, “Məzhəb haqqı” və s..
İnsanın təsəvvürünün hüdudları genişləndikcə valideynlər və əziz adamlarla bağlı andlar yaranmışdır: “Atamın canı üçün”, “And alsun anamın canına”, “Balamın canına and olsun” və s.
Dini təsəvvürlərin insanların şifahi yaradıcılığında hökmran mövqe tutması ilə əlaqədar andlar da yaranmışdır: “Allaha and olsun”, “Peyğəmbər haqqı”, “Əli yolu haqqı”, “Məzhəb haqqı” və s..
Aşıq şeiri
Aşıq şeirinin şəkilləri
Aşıq şeirinin növləri çox olsa da, onlatın içərisində gəraylı, qoşma və təcnis daha geniş yayılmışdır.
Aşıq şeirinin növləri çox olsa da, onlatın içərisində gəraylı, qoşma və təcnis daha geniş yayılmışdır.
Gəraylı
Gəraylı səkkiz hecalı, üç, beş, yeddi, bəzən də daha artıq bənddən ibarət olub adi və ya çarpaz qafiyələrə əsaslanan şeir şəklidir. Qafiyə quruluşu belədir: I bənddə abcb, sonrakı bəndlərdə çççb, dddb bə c. Gəraylı dünyanın gözəlliklərini, sevinc, iztirab və kədərini əks etdirir. Gəraylının ilk nümunəsinə XIII-XIV əsrlərdə yaşamış Molla Qasımın yaradıcılığında təsadüf olunub:
Müsabirdən güzar etdim,
Əcayib mərdüman gördüm.
Qaranlıq torpaq altında
Yatır cismlə, can gördüm...
Əcayib mərdüman gördüm.
Qaranlıq torpaq altında
Yatır cismlə, can gördüm...
Qoşma
Qoşma on bir hecalı, üç, beş, yeddi, on bir, bəzən də daha çox bənddən ibarət olur. Qafiyə quruluşu abcb, çççb, dddb...şəklindədir. Sonuncu bənddə müəllifin adı verilir ki (digər aşıq şeirlərində də belədir), buna möhürbənd deyilir. M.Kaşğariyə görə, qoşma (“quşqu”, “qoşqu”) X-XI əsrlərdən xalq arasında çox geniş yayılmışdır. Qoşmada insanın hiss və duyğuları, təbiət gözəllikləri yüksək bədii ifadəsini tapır.
Qoşmanın bir neçə növü məlumdur:
Qoşma on bir hecalı, üç, beş, yeddi, on bir, bəzən də daha çox bənddən ibarət olur. Qafiyə quruluşu abcb, çççb, dddb...şəklindədir. Sonuncu bənddə müəllifin adı verilir ki (digər aşıq şeirlərində də belədir), buna möhürbənd deyilir. M.Kaşğariyə görə, qoşma (“quşqu”, “qoşqu”) X-XI əsrlərdən xalq arasında çox geniş yayılmışdır. Qoşmada insanın hiss və duyğuları, təbiət gözəllikləri yüksək bədii ifadəsini tapır.
Qoşmanın bir neçə növü məlumdur:
1. Ustadnamə
Ustadnamə ağsaqqal, böyük sözü, böyüyün nəsihəti mənasında başa düşülməlidir və ictimai-fəlsəfi və didaktik fikirlər əsasında formalaşır:
Ustadnamə ağsaqqal, böyük sözü, böyüyün nəsihəti mənasında başa düşülməlidir və ictimai-fəlsəfi və didaktik fikirlər əsasında formalaşır:
...Adam var, çox işlər eylər irada,
Adam var yetə bilməz murada,
Adam var ki, çörək tapmaz dünyada,
Adam var, yağ yeyər, balı bəyənməz...(Molla Qasım)
Adam var yetə bilməz murada,
Adam var ki, çörək tapmaz dünyada,
Adam var, yağ yeyər, balı bəyənməz...(Molla Qasım)
2. Vücudnamə
Vücudnamələrdə insanın doğuluşundan ömrünün sonuna qədərki həyatının əsas əlamətləri öz əksini tapır:
Vücudnamələrdə insanın doğuluşundan ömrünün sonuna qədərki həyatının əsas əlamətləri öz əksini tapır:
...Bir yaşımda məni hamı eşitdi,
İki yaşda cismim, özüm bərkidim,
Üç yaşında ətim, sümüyüm bitdi,
Dörd yaşımda qalxıb ayağa gəldim...(Xaltanlı Tağı)
İki yaşda cismim, özüm bərkidim,
Üç yaşında ətim, sümüyüm bitdi,
Dörd yaşımda qalxıb ayağa gəldim...(Xaltanlı Tağı)
3. Gözəlləmə
Gözəlləmə gözəllərin vəsfinə həsr edilən aşiqanə məzmunlu qoşmalara deyilir:
Gözəlləmə gözəllərin vəsfinə həsr edilən aşiqanə məzmunlu qoşmalara deyilir:
...Qabaq ayna-çəkilibdi varağa,
Dodaq qaymaq, gül yapışıb yanağa.
Dolanır gözləri canlar almağa,
Şölə salır xanlıq fanarı kimi... (Aşıq Ələsgər)
Dodaq qaymaq, gül yapışıb yanağa.
Dolanır gözləri canlar almağa,
Şölə salır xanlıq fanarı kimi... (Aşıq Ələsgər)
4. Qıfılbənd
Qıfılbənd sual-cavab və ya tapmaca məzmunlu qoşmalara deyilir. Bəzən bağlama da adlanan qıfılbəndlərdən aşıqlar adətən deyişmə zamanı istifadə edirlər:
Qıfılbənd sual-cavab və ya tapmaca məzmunlu qoşmalara deyilir. Bəzən bağlama da adlanan qıfılbəndlərdən aşıqlar adətən deyişmə zamanı istifadə edirlər:
Molla Qasım:
Ləzgi Əhməd, heç vəsfindən doymazlar,
O nədir ki, götürərlər, qoymazlar.
Kimlərdir ki, məzarı yox, yumazlar,
Bu nə qonhaqondur, bu nə köçhaköç?
Ləzgi Əhməd:
Molla Qasım, heç vəsfindən doymazlar,
O, ölüdür, götürərlər, qoymazlar.
Zərdüştlərdir, ölülərin yumazlar,
Dünya qonhaqondur, ölüm köçhaköç.
Təcnis
Təcnis XIII-XIV əsrlərdən aşıq şeiri şəkilləri içərisində özünü göstərir. Molla Qasımın, Yunis İmrənin yaradıcılığında bu şəkil özünü müstəqil və yetkin şəkildə göstərmişdir. Təcnis əksər cəhətlərdən qoşma ilə eyniyyət təşkil edir, amma qoşmadan fərqli olaraq, qafiyələri cinas sözlər (yəni şəkilcə eyni, mənaca müxtəlif sözlər) əsasında qurulur. Təcnisin bir neçə növü var:
Ləzgi Əhməd, heç vəsfindən doymazlar,
O nədir ki, götürərlər, qoymazlar.
Kimlərdir ki, məzarı yox, yumazlar,
Bu nə qonhaqondur, bu nə köçhaköç?
Ləzgi Əhməd:
Molla Qasım, heç vəsfindən doymazlar,
O, ölüdür, götürərlər, qoymazlar.
Zərdüştlərdir, ölülərin yumazlar,
Dünya qonhaqondur, ölüm köçhaköç.
Təcnis
Təcnis XIII-XIV əsrlərdən aşıq şeiri şəkilləri içərisində özünü göstərir. Molla Qasımın, Yunis İmrənin yaradıcılığında bu şəkil özünü müstəqil və yetkin şəkildə göstərmişdir. Təcnis əksər cəhətlərdən qoşma ilə eyniyyət təşkil edir, amma qoşmadan fərqli olaraq, qafiyələri cinas sözlər (yəni şəkilcə eyni, mənaca müxtəlif sözlər) əsasında qurulur. Təcnisin bir neçə növü var:
1. Dodaqdəyməz təcnis
Təcnisin bu tipi dodaqlanmayan b-p-m samitlərin iştirakı olmadan yaranır. Çətin olduğu üçün tək-tək aşıqlar həmin şəkildən istifadə etmişlər. Ən yaxşı nümunələrini Aşıq Ələsgər yaratmışdır:
...Səyyad dəryalarda alar çəng ələ,
Həsrət çəkər: çiskin gələ, çən gələ,
Əzrayıl sinəni çəkər çəngələ,
Qəssab qəşş eləyər, ay ağa, ağa...(Aşıq Ələsgər)
Həsrət çəkər: çiskin gələ, çən gələ,
Əzrayıl sinəni çəkər çəngələ,
Qəssab qəşş eləyər, ay ağa, ağa...(Aşıq Ələsgər)
2. Ayaqlı təcnis
Ayaqlı təcnis hər bəndin axırında 5-6 hecalı əlavə bir misranın da işləndiyi təcnisə deyilir:
Ayaqlı təcnis hər bəndin axırında 5-6 hecalı əlavə bir misranın da işləndiyi təcnisə deyilir:
... Aşıq gərəbu meydanda bir qala,
Eşq odunu bir ətəklə, bir qala!
Ələsgərdi Xeybər kimi bir qala,
Bacara bilməzsan dur yerində kəs,
Danışma əbəs....(Aşıq Ələsgər)
Eşq odunu bir ətəklə, bir qala!
Ələsgərdi Xeybər kimi bir qala,
Bacara bilməzsan dur yerində kəs,
Danışma əbəs....(Aşıq Ələsgər)
3. Cığalı təcnis
Cığalı təcnis hər bəndin iki misrasından sonra araya cığa (bayatı) əlavə etməklə yaranır:
Cığalı təcnis hər bəndin iki misrasından sonra araya cığa (bayatı) əlavə etməklə yaranır:
...Ay bimürvət həsrətini çəkməkdən,
İllər ilə xəstə düşdüm başa-baş.
Mən aşığam başa-baş,
Oxu dərsin başa-baş.
Eşqin səməndərəm,
Oda yandım başa-baş.
Can deyənə can deginən mərdana
Baş qoyanınqoy yolunda başa-baş... (Aşıq Ələsgər)
Azərbaycan aşıq poeziyası
Aşıq yaradıcılığı tarixən ozançılığın varisi olub, şifahi şəkildə yaranıb yayılan söz sənətidir. Aşıq poeziyasını xalq yaradıcılığının tərkib hissəsi olduğunu göstərən bir neçə dəlil var:
1. Aşıq poeziyası şifahi şəkildə yaranır, canlı danışıq dilinə əsaslanır.
2. Aşıq şeiri xalq şeir şəkillərinə, onun poetik ölçülərinə əsasən yaranıb.
3. Aşıq folklor yaradıcılığı sistemində fərdi funksiyasını yerinə yetirir.
Amma şifahi xalq yaradıcılığının digər sahələrindən fərqli olaraq, aşıq ədəbiyyatı nümunələrinin, xüsusən də aşıq şeirinin müəllifi, əsasən, bəlli olur.
Müxtəlif dövrlərdə aşıqlar “ata”, “dədə”, “ozan”, “yanşaq”, “varsaq” kimi adlar daşımışlar. Sinkretik (qovuşuq) sənət olmaq etibarilə aşıq sənəti musiqi, şeir və rəqs kimi müxtəlif yaradıcılıq növlərini birləşdirir. Aşıqlar iki əsas qrupa bölünür: ustad (yaradıcı) aşıqlar və ifaçı aşıqlar. Ustad aşıqlar aşıq poeziyasında və dastan yaradıcılığında müəllif qismində iştirak edirlərsə, ifaçı aşıqlar ustadların əsərlərini yüksək səviyyədə ifa etməklə məşğul olurlar. Dirili Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Sarı Aşıq, Xəstə Qasım, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Aşıq Şəmşir, Hüseyn Bozalqanlı, Aşıq Hüseyn Cavan, Mikayıl Azaflı, Aşıq Pənah və s. ustad aşıqlardır. Aşıq Kamandar, Aşıq Hüseyn Saraclı, Aşıq Ədalət və s. ifaçı aşıqlardır.
İllər ilə xəstə düşdüm başa-baş.
Mən aşığam başa-baş,
Oxu dərsin başa-baş.
Eşqin səməndərəm,
Oda yandım başa-baş.
Can deyənə can deginən mərdana
Baş qoyanınqoy yolunda başa-baş... (Aşıq Ələsgər)
Azərbaycan aşıq poeziyası
Aşıq yaradıcılığı tarixən ozançılığın varisi olub, şifahi şəkildə yaranıb yayılan söz sənətidir. Aşıq poeziyasını xalq yaradıcılığının tərkib hissəsi olduğunu göstərən bir neçə dəlil var:
1. Aşıq poeziyası şifahi şəkildə yaranır, canlı danışıq dilinə əsaslanır.
2. Aşıq şeiri xalq şeir şəkillərinə, onun poetik ölçülərinə əsasən yaranıb.
3. Aşıq folklor yaradıcılığı sistemində fərdi funksiyasını yerinə yetirir.
Amma şifahi xalq yaradıcılığının digər sahələrindən fərqli olaraq, aşıq ədəbiyyatı nümunələrinin, xüsusən də aşıq şeirinin müəllifi, əsasən, bəlli olur.
Müxtəlif dövrlərdə aşıqlar “ata”, “dədə”, “ozan”, “yanşaq”, “varsaq” kimi adlar daşımışlar. Sinkretik (qovuşuq) sənət olmaq etibarilə aşıq sənəti musiqi, şeir və rəqs kimi müxtəlif yaradıcılıq növlərini birləşdirir. Aşıqlar iki əsas qrupa bölünür: ustad (yaradıcı) aşıqlar və ifaçı aşıqlar. Ustad aşıqlar aşıq poeziyasında və dastan yaradıcılığında müəllif qismində iştirak edirlərsə, ifaçı aşıqlar ustadların əsərlərini yüksək səviyyədə ifa etməklə məşğul olurlar. Dirili Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Sarı Aşıq, Xəstə Qasım, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Aşıq Şəmşir, Hüseyn Bozalqanlı, Aşıq Hüseyn Cavan, Mikayıl Azaflı, Aşıq Pənah və s. ustad aşıqlardır. Aşıq Kamandar, Aşıq Hüseyn Saraclı, Aşıq Ədalət və s. ifaçı aşıqlardır.
Azərbaycan aşıq poeziyası özündə bir neçə aşıq məktəbini və aşıq mühitini birləşdirir:
1. Anadolu məktəbi (Qayğusuz Abdal, Pir Sultan Abdal, Aşıq Dərdli, Aşıq Seyrani, Camal Xoca, Yunus İmrə və s.)
2. Şirvan məktəbi (Molla Qasım, Dədə Kərəm, Dədə Yedgar, Məlikballı Qurban, Güllübəyim, Molla Cümə, Aşıq Bəylər, Aşıq Şakir və s.). Şirvan məktəbinə Zaqatala aşıq mühiti də aid edilir.
3. Göyçə məktəbi (Aşıq Allahverdi, Aşıq Alı, Aşıq Bəşir, Növrəst İman, Aşıq Talıb, Aşıq Ələsgər və s.).
Göyçə məktəbinin mühitləri:
a) Borçalı mühiti
b) Dərələyəz, İrəvan, Cıldır mühitləri
c) Qarabağ mühiti
Atalar sözü və məsəllər
Atalar sözü və məsəllər xalqın tarixən sınaqdan çıxardığı həyat müşahidələrinin bədii ifadəsidir. Formaca kiçik, lakin zəngin məzmun çalarına malik olan bu janrın özünəməxsus tələbləri var. Atalar sözündə hökm qəti şəkildə təsdiqlənir. Xalq arasında atalar sözü və məsəllər qanadlı sözlər, ibrətamiz ifadələr və başqa adlar altında yayılmışdır. Atalar sözləri aşağıdakı kimi təsnif olunur:
Əmək haqqında yaranmış atalar sözü və məsəllər
Əməyin insan üçün sağlamlıq, şərəfli iş olması barədə yaranmış atalar sözləridir: “İş insanın cövhəridir”, “İşləyən dəmir işıldar”, “Atlar işlər, ər öyünər”, “Əkəndə əkməyən xırmanda ağlar” və s..
Əməyin insan üçün sağlamlıq, şərəfli iş olması barədə yaranmış atalar sözləridir: “İş insanın cövhəridir”, “İşləyən dəmir işıldar”, “Atlar işlər, ər öyünər”, “Əkəndə əkməyən xırmanda ağlar” və s..
Vətən, dostluq və səadət haqqında yaranmış atalar sözü və məsəllər
Vətənpərvərlik, etibarlılıq, xoşbəxtlik barədə yaranmış atalar sözləridir: “El bir olsa dağ oynadar yerindən”, “Elə arxalananın kürəyi yerə dəyməz”, “El sevəni el sevər”, “Dost yaman gündə tanınar”, “Dostun atdığı daş baş yarmaz” və s.
Vətənpərvərlik, etibarlılıq, xoşbəxtlik barədə yaranmış atalar sözləridir: “El bir olsa dağ oynadar yerindən”, “Elə arxalananın kürəyi yerə dəyməz”, “El sevəni el sevər”, “Dost yaman gündə tanınar”, “Dostun atdığı daş baş yarmaz” və s.
Əxlaq-tərbiyə və gözəllik haqqında yaranmış atalar sözü və məsəllər
Yüksək əxlaqi keyfiyyətləri tərənnüm edən atalar sözləridir: “Doğruya zaval yoxdur”, “Vicdan ləkəsi silinməz”, “Böyüyün qulluğunda kiçik dayanar”, “Məhəbbətsiz ailədə izzət olmaz”, “Hər sözün qısası mətləb verər”, “Gözəllər məclisi rəvan keçər”, “Gözələ məhəbbət qəbahət olar” və s.
Yüksək əxlaqi keyfiyyətləri tərənnüm edən atalar sözləridir: “Doğruya zaval yoxdur”, “Vicdan ləkəsi silinməz”, “Böyüyün qulluğunda kiçik dayanar”, “Məhəbbətsiz ailədə izzət olmaz”, “Hər sözün qısası mətləb verər”, “Gözəllər məclisi rəvan keçər”, “Gözələ məhəbbət qəbahət olar” və s.
Zülm, ədalət və qadın hüquqsuzluğu haqqında yaranmış atalar sözü və məsəllər
Azadlığa meyl, zülmə, istibdada etiraz xalqın yaratdığı atalar sözü və məsəllərdə də müəyyən iz buraxmışdır: “Ağa dedi vur, sən yıx, sürü”, “Ağaya ağ olan boynuna kəfən salar”, “Qulun qadını işlək olar”, “Tatar gəldi, tüstü qalxar”, “Ərəbin gözü öz qanını içməsə doymaz”, “Nadirə anası südün haram edib”, “Zor qapıdan gələr, şər bacadan çıxar” və s.
Azadlığa meyl, zülmə, istibdada etiraz xalqın yaratdığı atalar sözü və məsəllərdə də müəyyən iz buraxmışdır: “Ağa dedi vur, sən yıx, sürü”, “Ağaya ağ olan boynuna kəfən salar”, “Qulun qadını işlək olar”, “Tatar gəldi, tüstü qalxar”, “Ərəbin gözü öz qanını içməsə doymaz”, “Nadirə anası südün haram edib”, “Zor qapıdan gələr, şər bacadan çıxar” və s.
Bayatılar
Bayatı lirik növün ən geniş yayılmış növlərindəndir biridir. Janrın adı türkdilli bayatlarla bağldlr. Bayatılar dörd misradan ibarətdir və yeddi hecalıdır. Birinci, ikinci misralar hazırlıq məqsədi daşıyır, əsas fikir üçüncü, dördüncü misrada söylənilir. Bayatılar adətən “mən aşiq”, “aşiqəm”, “əzizim”, “eləmi” və s. kimi ifadələrlə başlayır.
Tarixən türkdilli poeziyada cinasa çox fikir verildiyindən, qafiyələri cinas təşkil edən bayatı örnəkləri də çoxdur. Bayatının forma növlərindən biri də ilk misrası ancaq qafiyədən ibarət olan növdür. Bu cür bayatılara daha çox xoyrat adı ilə Kərkük türklərinin (türkmanların) folklorunda rast gəlinir.
Bayatılar mövzu və məzmunca müxtəlif olur. Ancaq böyük bir hissəsi məhəbbət mövzusundadır:
Mən aşıq, keçdi məndən,
Ox dəydi, keçdi məndən.
Yaxşıya körpü oldum,
Yaman da keçdi məndən.
Ox dəydi, keçdi məndən.
Yaxşıya körpü oldum,
Yaman da keçdi məndən.
Düzgülər
Düzgülər uşaq aləmi üçün maraqlı olan adların, hərəkətlərin, obrazların təkrar edildiyi və müstəqil məna ifadə etməyən, süjeti olmayan mətnlərdir. Lakin bu heç də o demək deyil ki, düzgülərdə yalnız forma var. Müşahidələr göstərir ki, ibtidai, primitiv şəkildə olsa da, düzgülərin hər birində pərakəndə şəkildə müəyyən məzmun nəzərə çarpır. Düzgülərin daha əvvəllərdə -alliterasiyalı poeziyanın meydana gəldiyi dövrlərdə yarandığını ehtimal edənlər var.
Son vaxtlar düzgülər “Təkərləmə” adı ilə də təqdim olunur:
Üşüdüm ha, üşüdüm,
Dağdan alma daşıdım.
Almacığım aldılar
Məni quyuya saldılar.
Cürümçülər gəldilər,
Mənə cürüm verdilər.
Mən cürümdən bezaram,
Dərin quyuya qazaram.
Dərin quyu beş keçi,
Hanı bunun erkəci?...
Dağdan alma daşıdım.
Almacığım aldılar
Məni quyuya saldılar.
Cürümçülər gəldilər,
Mənə cürüm verdilər.
Mən cürümdən bezaram,
Dərin quyuya qazaram.
Dərin quyu beş keçi,
Hanı bunun erkəci?...
Əfsanə və rəvayətlər
Əfsanə olmuş, yaxud olması mümkün olan bədii həqiqətlər, astral təsəvvürlər, həyat və cəmiyyət hadisələrilə bağlı həyat faktına əsaslanır. Bu nümunələrdə müasir dövr və həyat üçün nümunəvi olan, insana estetik zövq verən, onu düşündürən, dövrün əksilikləri və ziddiyyətləri ilə insanı üz-üzə qoyan həyat materialına əsaslanır. Azərbaycan əfsanələrinin qədim nümunələri hesab edilən Midiya əfsanələri Heredotun “Tarix” əsəri vasitəsilə günümüzə gəlib çıxmışdır. Azərbaycan ağız ədəbiyyatı tarixən əfsanələrlə zəngin olmuşdur. Nağılların tərkibində, bəzən nağıl, əfsanə kimi öyrənilən bu nümunələrin bizə gəlib çatanı 1822-ci ildə çap edilmiş “Şirvan” və “Şabran” toponomik əsərləridir.
Adətən əfsanələr aşağıdakı kimi təsnif olunur:
1. Astral təsəvvürlər, səma cisimləri və bürclərlə bağlı (kosmoqonik) əfsanələr.
2. Bitki və heyvanat aləmi ilə əlaqədar (zoonimik)əfsanələr.
3. Toponomik əfsanələr.
4. Tarixi şəxsiyyətlər, el, tayfa və qövm adı ilə bağlı (etnonimik) əfsanələr.
5. Dini əfsanələr.
Azərbaycan əfsanələri içərisində “Maral”, “Qu quşu”, “Turac”, “Şanapipik”, “Camış daşı”, “Qız qeyrəti”, “Lələ əfsanəsi”, “Dədə Günəş”, “Sumqayıt”, “Göyçə gölü”, “Həzrət baba”, “Şah dağ”, “Xızır”, “Bayat”, “Avşar”, “Nuhun tufanı” kimi əfsanələr xalq arasında geniş yayılmış, milli xarakteri ilə özünəməxsusluq qazanmışdır.
2. Bitki və heyvanat aləmi ilə əlaqədar (zoonimik)əfsanələr.
3. Toponomik əfsanələr.
4. Tarixi şəxsiyyətlər, el, tayfa və qövm adı ilə bağlı (etnonimik) əfsanələr.
5. Dini əfsanələr.
Azərbaycan əfsanələri içərisində “Maral”, “Qu quşu”, “Turac”, “Şanapipik”, “Camış daşı”, “Qız qeyrəti”, “Lələ əfsanəsi”, “Dədə Günəş”, “Sumqayıt”, “Göyçə gölü”, “Həzrət baba”, “Şah dağ”, “Xızır”, “Bayat”, “Avşar”, “Nuhun tufanı” kimi əfsanələr xalq arasında geniş yayılmış, milli xarakteri ilə özünəməxsusluq qazanmışdır.
Azərbaycan rəvayətləri
Azərbaycan xalq nəsrinin formalaşmasında xüsusi yeri olan janrlardan biri də rəvayətlərdir. Rəvayətlərdə uzaq və yaxın dövrün tarixi həqiqətləri özünəməxsusluğu qorumaqla bədii təfəkkürə məxsus konkretliyi qoruyub saxlayır. Rəvayətlər konkret bir hadisəni, faktı əhatə edir və ibrətamiz bir sonluqla bitir. Azərbaycan rəvayətləri də üç yerə bölünür:
1. Əxlaqi-ibrətamiz rəvayətlər.
2. Toponomik rəvayətlər.
3. Dini rəvayətlər.
Birinci qrup rəvayətlərdə əsas məqsəd əxlaqi-ibrətamiz keyfiyyətlər aşılamaqdırsa, ikinci qrup rəvayətlər əsasən xalq həyatı, məişəti, çay, dağ, kənd və s. adları ilə bağlı meydana gələnlərdir. Bu baxımdan Beşbarmaq dağı, Pirabcabar, Selcanboyat, Pirsaat və sairlə bağlı rəvayətləri göstərmək olar. Üçüncü qrup rəvayətlərdə də ibrətamiz yekun nəzərə çapdırılır. Onlar içərisində ayrı-ayrı peyğəmbərlər, müqəddəs ocaqlar, axund və qazilər barədə konkret hadisə və faktlara əsaslanan rəvayətlər vardır. Məsələn, Süleyman peyğəmbərlə bağlı rəvayətləri üçüncü qrupa aid ən maraqlı rəvayətlər hesab etmək olar.
2. Toponomik rəvayətlər.
3. Dini rəvayətlər.
Birinci qrup rəvayətlərdə əsas məqsəd əxlaqi-ibrətamiz keyfiyyətlər aşılamaqdırsa, ikinci qrup rəvayətlər əsasən xalq həyatı, məişəti, çay, dağ, kənd və s. adları ilə bağlı meydana gələnlərdir. Bu baxımdan Beşbarmaq dağı, Pirabcabar, Selcanboyat, Pirsaat və sairlə bağlı rəvayətləri göstərmək olar. Üçüncü qrup rəvayətlərdə də ibrətamiz yekun nəzərə çapdırılır. Onlar içərisində ayrı-ayrı peyğəmbərlər, müqəddəs ocaqlar, axund və qazilər barədə konkret hadisə və faktlara əsaslanan rəvayətlər vardır. Məsələn, Süleyman peyğəmbərlə bağlı rəvayətləri üçüncü qrupa aid ən maraqlı rəvayətlər hesab etmək olar.
Nəğmələr
Azərbaycan folkloruna dair örnəklər
Əmək nəğmələri
Əmək nəğmələri əmək prosesini əks etdirən bədii mətnlərdir. Bu mətnlərin bir çoxu ritual, etiqad, mərasim və məişət detalları ilə cilalanmışdır. Əmək nəğmələrinə aşağıdakılar aiddir:
Əkinçi nəğmələri
Xalq poeziyasının ən qədim nümunələrindən olan əkinçi nəğmələrində biçinçi, cütcü həyatı tərənnüm edilir. Bu nəğmələr əkinçilərin bilavasitə əmək prosesində yaratdığı, ifa etdikləri nəğmələrdir. Qədimlərdə bir hecalı, bir misralı olan əkinçi nəğmələri inkişaf edərək sonralar 2-3 hecalı, 2-3-4 misralı nəğmələrə çevrilmişdir. Şifahi poeziyanın ən geniş yayılmış əkinçi nəğməsi holavardır. Son dövrlərin məhsulu olan və hər bəndi 4 misradan ibarət olan holavarlar bayatı (yeddilik) şəklindədir:
Ala kəlim, bizə gəl,
Dağdan enib düzə gəl.
Dırnağının gözüylə
Qara düzü bəzə gəl.
Sayaçı nəğmələri
Şifahi poeziyamıza köçəri tayfaların ilk əmək nəğmələri kimi daxil olan sayaçı nəğmələrində qoyunçuluq həyatı tərənnüm edilmişdir. Bu nəğmələrin ilk yaranışı qoyunların əhliləşdirilməsi dövrünə təsadüf edir. Bu nəğmələrin qoyun qırxımı, döl vaxtı, yaylağa köçərkən və s. mərasimlər zamanı ifa edildiyi üçün mərasim nəğməsi də hesab edilir:
Qoyunlu evlər gördüm,
Qurulu yaya bənzər.
Qoyunsuz evlər gördüm,
Qurumuş çaya bənzər.
Sağın nəğmələri
Xalqımızın qədim dövr maldarlıq həyatı ilə bağlı nəğmələri içərisində sağın nəğmələri də müəyyən yer tutur. Saya nəğmələrindən fərqli olaraq sağın nəğmələri köçəri tayfalar içərisində yaransa da, oturaq həyat şəraitinə keçmiş tayfalar tərəfindən asanlıqla qəbul olunmuşdur:
Dutum, dutum,
Nənəm, dutum,
Səni sağan,
Dutum, dutum,
Mənəm, dutum,
Bacım, dutum.
Ovçu nəğmələri
Daha qədim dövrlərə aid olan ovçu nəğmələri həmin peşə ilə bağlı yaranıb nidalı, çağırışlı sözlərlə şifahi poeziyamıza daxil olmuşdur. Ovçu nəğmələri bir sıra hallarda tuluqda, tütəkdə, fitdə çalınan havalarla müşayiət olunmuşdur:
Ova gedən,
Ovun tuş.
Ovun olsun
Maral, quş...
Balıqçı nəğmələri
Əmək nəğmələri içərisində balıqçı nəğmələri də xüsusi yer tutur. Dünya xalqlarının şifahi poeziyasında bu nəğmələrin dəniz və çay ətrafında yaşayan xalqların poetik düşüncəsində olduğu kimi, ilkin inkişaf mərhələlərində yarandığı ehtimal olunur. Balıqçı nəğmlərinin hamısında “Yahu” nəqarəti mühafizə olunur. Misal:
Yahu
Röyama girdi,
Yahu
Sirrimi bildi
Yahu
Dəryalara
Tor atdım,
Üzümə güldü
Yahu...
İpəkçi nəğmələri
İpəkçi nəğmələri xalq içərisində bəzən kümçü (kümzar) nəğmələri adı ilə tanınır. Bu nəğmələrdə əsasən barama, onun əhəmiyyəti, baramanın bədnəzərdən qorunması və s. tərənnüm edilir:
Çıxdı qızım
Tərəcəyə
Büküb qoydum
Bələcəyə.
Naz-naz olsun.
Yarpağı
Az-az olsun.
Hana nəğmələri
Əmək nəğmələri içərisində toxuculuq və xalçaçılıqla bağlı nəğmələr mühüm yür tutur. Hana nəğmələri əsasən ilmə vurularkən, ilmə döyülərkən və s. söylənən nəğmələrdir. İlk hana nəğməsi aşağıdakı şəkildə bizə çatmışdır:
Asma gül,
Basma gül,
Gülüm xınalı
Döşü minalı!
Mərasim nəğmələri
Mərasim nəğmələri adı altında tanınan bu nəğmələr iki yerə bölünür:
1) Mövsüm mərasimi nəğmələri
2) Məişət mərasimi nəğmələri
Mövsüm mərasimi nəğmələri
Bu nəğmələr içərisində yağışın yağması, günəşin çıxması, küləyin əsməsi, oda, suya, küləyə, torpağa etiqadla bağlı nəğmələr və “Novruzqabağı nəğmələr” (“Çillə nəğmələri”, “İlaxır çərşənbə nəğmələri” və s.) xüsusi yer tutur. Misallar:
Gün çıx, gün çıx,
Kəhər atı min çıx.
...
A yel baba, yel baba,
Qurban sənə, gəl baba.
Taxılımız yerdə qaldı
Yaxamız əldə qaldı.
...
Əkin yerim qalmadı,
Dərin almanı, dərin,
Dərdim alma qalmadı,
Sərin almanı, sərin.
...
Böyük Çillə
Boyu bir belə...
Gəldi elə
Gülə-gülə,
Getdi gülə-gülə
Ağ gülünü də,
Göstərdi.
Məişət mərasimi nəğmələri
Məişət mərasimi nəğmələri şifahi poeziyamızda xalqın gündəlik məişəti ilə bağlı nəğmələrdir. Bu nəğmələr insanın həyatında baş verən ən mühüm hadisələrlə əlaqəli yaranmışdır.
Doğumla bağlı nəğmələr
Xalq poeziyasında övladsızlıqla bağlı ənənəvi süjet doğumu müqəddəsləşdirmiş, xalq doğumla bağlı müxtəlif nəğmələr yaratmışdır:
Sancılar gələr-gedər,
Atalar gülər gedər,
Nənələr nənni qoyar
Nəvəsin bələr gedər.
Toy nəğmələri
Məişət mərasimi nəğmələrinin əksəriyyətini toy nəğmələri təşkil edir. Toy müxtəlif mərhələlərdə olduğundan (elçilikdən toya qədər) hər mərhələnin özünəməxsus nəğmələri var. Bu nəğmələrdə müxtəlif ayin və etiqadlar əks olunmuşdur. Misallar:
Qızılgülün dəstəsiyəm, yar-yar,
Bacıların bəstəsiyəm, yar-yar.
Qonşu məni xəbər alsa, yar-yar,
Deyin yarın xəstəsiyəm, yar-yar.
Dərmişəm şirin narı
Şirin deyərlər yarı.
Hamıdan şirin olar
Kiçik qardaşın yarı.
Yas nəğmələri
Məişət mərasimi nəğmələrinin xalq arasında geniş yayılmış nümunələrindən biri də yas nəğmələridir. Onlar xalq arasında yuğ, yuğlama və ağı adları ilə yayılmış, xalqın kədəri, hüznü ilə bağlı meydana gəlmişdir:
Sarı gül...
Sarı qönçə, sarı gül.
Bilsəydin solalısan,
Aşmayaydın barı gül!
Layla və oxşamalar
Laylalar
Laylalar beşik başında anaların xüsusi ritm və ahənglə zümzümə etdiyi nəğmələrdir və buna görə də bəzən beşik nəğməsi də adlanır. Laylalarda ananın körpəyə olan məhəbbəti, onun övladı ilə bağlı arzu və istəkləri yüksək poetik bir dillə tərənnüm edilir. Laylalar əsasən dörd misradan ibarət olub yeddilik şeirin tələbinə uyğundur:
Laylay gözüm, bəbəyim,
Hər arzum, hər diləyim,
Dar gündə, bəd ayaqda
Sənsən mənim köməyim.
Balam, laylay, a laylay
Gülüm, laylay, ay laylay.
Oxşamalar
Hər arzum, hər diləyim,
Dar gündə, bəd ayaqda
Sənsən mənim köməyim.
Balam, laylay, a laylay
Gülüm, laylay, ay laylay.
Oxşamalar
Oxşamalar uşağı oxşatma, əyləndirmək məqsədilə söylənən və uşaqların zövqünü, düşüncəsini oxşayan mətnlərdir. Oxşamalar körpənin lap kiçik vaxtlarında, hələ özləri hərəkət edib, deyib-gülə bilmədikləri vaxtlarda söylənilir. Misallar:
...Ay tanrı bundan beş dənə ver,
Göydə uçan quşlara ver.
Qarımış, qaralmışlara
Evində qalmışlara ver.
...
Dağda darılar,
Sünbülü sarılar
Qoca qarılar
Bu balama qurban.
Göydə uçan quşlara ver.
Qarımış, qaralmışlara
Evində qalmışlara ver.
...
Dağda darılar,
Sünbülü sarılar
Qoca qarılar
Bu balama qurban.
Lətifələr
Azərbaycan lətifələri
Lətifə ərəbcə lətif sözündən olub xoş söz, incə ifadə mənasını bildirir. Lətifələrin formalaşma tarixi IX yüzillikdən sonrakı dövrlərə gedib çıxır. İlk mərhələdə lətifələr türk yazılı nəsrinin təhkiyə formasında yayılmışdır. Ərəb istilasından sonra isə Şərq qaynaqları, xüsusilə ərəb düşüncəsində geniş yer tutan, başlıca təhkiyə, nəql etmə, nəsihətamizlik funksiyalarını üzərinə götürən lətifələrlə - xalq arasında insanları güldürən sözlər çarpazlaşmış və milli epik düşüncədə onun formalaşma prosesi başlamışdır. Beləliklə, lətifələr cəmiyyət həyatındakı ziddiyyət və əksiklikləri – gerilik, cəhalət, nadanlıq, tamahkarlıq, zülm və riyakarlığı gülüş yolu ilə aradan qaldırmağa, insanları yaxşılığa istiqamətləndirməyə çağıran xalq nəsri nümunəsidir.
Lətifə ərəbcə lətif sözündən olub xoş söz, incə ifadə mənasını bildirir. Lətifələrin formalaşma tarixi IX yüzillikdən sonrakı dövrlərə gedib çıxır. İlk mərhələdə lətifələr türk yazılı nəsrinin təhkiyə formasında yayılmışdır. Ərəb istilasından sonra isə Şərq qaynaqları, xüsusilə ərəb düşüncəsində geniş yer tutan, başlıca təhkiyə, nəql etmə, nəsihətamizlik funksiyalarını üzərinə götürən lətifələrlə - xalq arasında insanları güldürən sözlər çarpazlaşmış və milli epik düşüncədə onun formalaşma prosesi başlamışdır. Beləliklə, lətifələr cəmiyyət həyatındakı ziddiyyət və əksiklikləri – gerilik, cəhalət, nadanlıq, tamahkarlıq, zülm və riyakarlığı gülüş yolu ilə aradan qaldırmağa, insanları yaxşılığa istiqamətləndirməyə çağıran xalq nəsri nümunəsidir.
Azərbaycanda ilk lətifə toplusu 1908-ci ildə Ə.Müznib tərəfindən nəşr olunmuşdur. O, sonralar da lətifələrin toplanma və nəşr işləri ilə məşğul olmuş, bir sıra regional lətifələrlə yanaşı, Bəhlul Danəndə (Azərbaycanda yayılan lətifələrin bizə gəlib çatan ən qədim nümunəsi məhz Bəhlul Danəndənin adı ilə bağlıdır) və Molla Nəsrəddin lətifələrinin beş yüzdən artıq nümunəsini toplamışdır.
Azərbaycan lətifələri aşağıdakı kimi təsnif edilir:
1. Bəhlul Danəndə lətifələri
2. Molla Nəsrəddin lətifələri
3. Regional lətifələr
2. Molla Nəsrəddin lətifələri
3. Regional lətifələr
Regional lətifələr də öz növbəsində bölünür:
a) Şəki lətifələri (daha çox Hacı dayı ilə bağlı)
b) Qarabağ və Abdal Qasım lətifələri
c) Ayrım lətifələri
ç) Ləzgi lətifələri
d) Müxtəlif məzmunlu lətifələr
Bəhlul Danəndənin evlənmək istəyən bir nəfərə məsləhəti.
Günlərin birində birisi gəlib Bəhlul Danəndəyə deyir:
Bəhlul, mən evlənmək istəyirəm, bir ağıllı məsləhət ver, kimi alım?
Bəhlul deyir:
Qız alsan sən bilərsən, dul alsan mən bilərəm, ərindən boşanmış alsan, nə sən bilərsən, nə mən.
Sonra Bəhlul:-Dəh, atım, dəh,-deyib qarğı atını səyridir. Kişi Bəhlulun dalınca yüyürüb deyir:
Ay Bəhlul, axı mən səndən söz soruşdum, sən heç nə demədin.
Bəhlul deyir:
Bala, sən məni başa düşmədin, mən sənə öz məsləhətimi verdim. Özü də dedim ki, özün bilərsən hansını alarsan, qabaqcadan xasiyyətlərini də söylədim.
Oğlan yalvarır ki, Bəhlul Danəndə, yenə başa düşmədim, açıq de...
Bəhlul deyir:
Bala, mənim sözlərimin mənası belədir: qız alsan, sən nə desən deyəcək ki, sən bilərsən, çünki qız səndən başqasını görmədiyinə görə elə səni hər şeyi bilən bir adam kimi tanıyacaq. Dul alsan, o deyəcək ki, yox, mən bilirəm. Çünki o köhnə ərindən çox şey öyrənib. Əgər ərindən boşanmış alsan, o heç sözə baxmayacaq. Bir söz deyəndə cin atına minib, "dəh" deyib sənnən də boşanacaq.
a) Şəki lətifələri (daha çox Hacı dayı ilə bağlı)
b) Qarabağ və Abdal Qasım lətifələri
c) Ayrım lətifələri
ç) Ləzgi lətifələri
d) Müxtəlif məzmunlu lətifələr
Bəhlul Danəndənin evlənmək istəyən bir nəfərə məsləhəti.
Günlərin birində birisi gəlib Bəhlul Danəndəyə deyir:
Bəhlul, mən evlənmək istəyirəm, bir ağıllı məsləhət ver, kimi alım?
Bəhlul deyir:
Qız alsan sən bilərsən, dul alsan mən bilərəm, ərindən boşanmış alsan, nə sən bilərsən, nə mən.
Sonra Bəhlul:-Dəh, atım, dəh,-deyib qarğı atını səyridir. Kişi Bəhlulun dalınca yüyürüb deyir:
Ay Bəhlul, axı mən səndən söz soruşdum, sən heç nə demədin.
Bəhlul deyir:
Bala, sən məni başa düşmədin, mən sənə öz məsləhətimi verdim. Özü də dedim ki, özün bilərsən hansını alarsan, qabaqcadan xasiyyətlərini də söylədim.
Oğlan yalvarır ki, Bəhlul Danəndə, yenə başa düşmədim, açıq de...
Bəhlul deyir:
Bala, mənim sözlərimin mənası belədir: qız alsan, sən nə desən deyəcək ki, sən bilərsən, çünki qız səndən başqasını görmədiyinə görə elə səni hər şeyi bilən bir adam kimi tanıyacaq. Dul alsan, o deyəcək ki, yox, mən bilirəm. Çünki o köhnə ərindən çox şey öyrənib. Əgər ərindən boşanmış alsan, o heç sözə baxmayacaq. Bir söz deyəndə cin atına minib, "dəh" deyib sənnən də boşanacaq.
Teymurun sualı.Teymurləng bir gün Molla Nəsrəddinə deyir:
- Molla, sənə bir hikmətli sual vermək istəyirəm. O nədi ki, bu dünyada nə yetişib, nə yetişir, nə də yetişəcək?
- Bizi işə götürəndə sənin bizə təyin elədiyin maaş.
Şəki lətifəsi.
İki dost avtobusla Şəkidən Bakıya gəlməyə hazırlaşır. İkimərtəbəli avtobusda yuxarıda sadəcə bir boş yer qaldığına görə dostlardan biri aşağıda sürücünün yanında əyləşməli olur. Nəhayət onlar Bakıya çatırlar.Aşağıda əyləşən dost görür ki, o biri dostu özünü pis hiss edir, rəngi də qaçıb. Dərhal soruşur :
Ha sənin cözoo yiyim.Nə olutdu ?.
Dostu deyir :
Haindi bir diyan görax...Sizin avtobusda şofer vardı ?.
Dostu cavab verir :
Hə ne olufdu ki ?
Digər şəkili :
Haa indi Şəkidən Bakıya gələnə qədər ürək -göbəyimi yemişəm. Bizim avtobusda şofer yox idi!
- Molla, sənə bir hikmətli sual vermək istəyirəm. O nədi ki, bu dünyada nə yetişib, nə yetişir, nə də yetişəcək?
- Bizi işə götürəndə sənin bizə təyin elədiyin maaş.
Şəki lətifəsi.
İki dost avtobusla Şəkidən Bakıya gəlməyə hazırlaşır. İkimərtəbəli avtobusda yuxarıda sadəcə bir boş yer qaldığına görə dostlardan biri aşağıda sürücünün yanında əyləşməli olur. Nəhayət onlar Bakıya çatırlar.Aşağıda əyləşən dost görür ki, o biri dostu özünü pis hiss edir, rəngi də qaçıb. Dərhal soruşur :
Ha sənin cözoo yiyim.Nə olutdu ?.
Dostu deyir :
Haindi bir diyan görax...Sizin avtobusda şofer vardı ?.
Dostu cavab verir :
Hə ne olufdu ki ?
Digər şəkili :
Haa indi Şəkidən Bakıya gələnə qədər ürək -göbəyimi yemişəm. Bizim avtobusda şofer yox idi!
Öcəşmə və sataşmalar
Müsahibini acıqlandırmaq məqsədilə söylənən ocəşmələr (“höcətləşmə” və ya “sataşma” da adlanır) xalq arasında, ayrı-ayrı regionlarda geniş yayılmışdır. Buna bəzən el içində “acıtma” də deyilir. Bu nümunələrdə zahiri poetik əlamətlər əsas götürülür. Ocəşmələr adətən meydan tamaşaları zamanı söylənilir. Məsələn, tamaşa başlamazdan əvvəl təlxək bir nəfəri (uşağı) meydana çəkir və ona birnəfəsə müxtəlif rəqəmləri saydırmağa başlayır. Meydana çıxan rəqəmləri saydıqca təlxək şit zarafatla ona acıqlı sözlər deyir. Misal:
- Deynən: bir.
- Bir
- Get, birə qabına gir! -
Yaxud:
- Deynən: beş
- Beş
-Burnunla yer eş!..
Подписаться на:
Сообщения (Atom)